Cuối thu, nếu có dịp lên vùng cao Tứ Sơn (huyện Lục Nam), bạn sẽ có trải nghiệm thú vị, cùng người dân nơi đây thu hoach hạt dẻ, đặc sản từ những cánh rừng bạt ngàn.
Khu vực Tứ Sơn bao gồm 4 xã Vô Tranh, Trường Sơn, Bình Sơn, Lục Sơn, là một trong những xã vùng cao của huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang. Cây dẻ vùng đất Tứ Sơn, thuộc loại cây thân gỗ, có những cây to, một vòng tay người ôm không hết. Cây dẻ ra hoa vào mùa đông năm trước. Những chùm hoa li ti màu trắng bao trùm khắp các cánh rừng và rồi từ những bông hoa đó qua nhiều tháng trở thành quả.
Hạt dẻ được bao bọc bởi một lớp vỏ ngoài sần sù, gai góc. Đến tận mùa thu năm sau mới chuyển từ màu xanh sang nâu. Khi đó hạt dẻ đã già, lớp vỏ gai ngoài đã chuyển sang màu vàng, chúng bắt đầu bung ra và những hạt dẻ rơi xuống đất. Đó là khi người dân rủ nhau lên rừng nhặt hạt dẻ.
Chuẩn bị vào mùa thu hoạch dẻ, người dân Tứ Sơn dọn dẹp, phát quang các khu rừng để công việc nhặt hạt dẻ trở lên dễ hơn. Nhặt hạt dẻ là công việc khá tỉ mẩn, người nhặt hạt dẻ phải dậy nhặt từ tờ mờ sáng, ngồi bới từng lớp lá, nhặt những hạt dẻ rơi dưới lớp thảm thực vật quanh gốc cây mẹ, chiều tối mọi người mới về.
Nhiều hạt vẫn chưa chịu chui ra khỏi lớp vỏ ngoài, người nhặt lại tỉ mẩn bóc những lớp gai cứng bên ngoài để lấy những hạt dẻ bên trong, dù khéo mấy vẫn bị gai đâm vào tay đau buốt. Những vết thâm tím nhỏ li ti thường xuất hiện trên các đầu ngón tay của người nhặt hạt dẻ Tứ Sơn.
Mùa dẻ về, cả người già và trẻ con khi được nghỉ học cũng lên rừng nhặt dẻ phụ giúp bố mẹ. Những cánh rừng trở lên huyên náo và nhộn nhịp hơn bởi những tiếng nói cười, tiếng gọi nhau í ới của mọi người.
So với hạt dẻ Trùng Khánh (Cao Bằng) thì hạt Tứ Sơn có thể kém hơn về kích thước nhưng hương vị đậm đà khó có thể nào quên. Hạt dẻ chỉ bằng đầu ngón tay út, hoặc nhỉnh hơn chút ít. Hạt dẻ nhặt về được thương lái đến thu mua và mang đi tiêu thụ ở khắp nơi.
Hạt dẻ rang là món ăn vặt vô cùng hấp dẫn đối với người thành phố khi đông về. Hạt dẻ đãi trong nước sạch, loại bỏ những hạt hỏng, sau đó cho vào chảo gang rang trên bếp lửa. Rang dẻ cũng đòi hỏi người rang phải khéo, điều chỉnh nhiệt độ sao cho đều, nếu rang kỹ quá dẻ sẽ bị cứng khó ăn. Hạt dẻ rang đạt là những hạt dẻ đã nứt vỏ, nhân có mùi thơm và khi ăn thì dẻo. Hạt dẻ cũng có thể tách nhân nấu xôi hoặc nấu cháo, mỗi món lại có một hương vị riêng.
Cây dẻ vùng đất Tứ Sơn ít phải chăm bón, cứ lớp cây này nối tiếp lớp cây kia tạo thành những rừng dẻ ngút ngàn và mang lại hiệu quả kinh tế cao, bà con nơi đây gọi dẻ là “cây vàng” cũng là vậy.
Dịp cuối thu, nếu có dịp ghé thăm mảnh đất vùng cao này, bạn nhớ cùng người dân nơi đây đi nhặt hạt dẻ, chắc chắn sẽ có một trải nghiệm thật khó quên. Và chắc chắn rằng buổi tối bạn sẽ được chủ nhà thiết đãi một chảo hạt dẻ rang thơm lừng bên bếp lửa. Những nhân hạt dẻ dẻo thơm quyện cùng với ấm áp của tình người vùng cao. Lên với Tứ Sơn mùa này bạn nhé!
L.Đ.C
