Rừng lim xanh làng Đá Húc, thôn Nghè Mản, xã Bình Sơn cách trung tâm huyện Lục Nam khoảng 40 km về Đông Nam, cách trung tâm TP Bắc Giang khoảng 65 km về phía Đông Bắc.
Một buổi sáng mùa thu, trung tuần tháng 9 năm 2022, theo hẹn trước, tôi cùng anh Nguyễn Văn Nguyện - Kiểm lâm viên, Hạt Kiểm lâm huyện Lục Nam đi thăm khu rừng lim xanh cổ thụ làng Đá Húc, thôn Nghè Mản, xã Bình Sơn, huyện Lục Nam (Bắc Giang).
Cảnh khu rừng lim xanh làng Đá Húc, thôn Nghè Mản (nhìn từ trên cao) Ảnh: TNS
Đường tới thôn Nghè Mản, xã Bình Sơn duy nhất phải qua con đường bê tông độc đạo, uốn lượn, vòng vèo lên xuống vắt qua những quả đồi, núi nhấp nhô. Ngút ngàn những cánh rừng keo lai, bạch đàn giống mới nối nhau trùng điệp. Những ngôi nhà cổ kính của đồng bào Tày, Nùng, Cao Lan còn lại đan xen cạnh những ngôi nhà tầng, biệt thự khang trang mới xây. Xung quanh nhà là các vườn cam, bưởi trĩu quả xum xuê, báo tín hiệu vui một cuộc sống no ấm đã có của ăn của để ở vùng đất phát triển giàu lên bằng kinh tế đồi rừng này. Khoảng 9 giờ sáng, chúng tôi có mặt tại điểm hẹn, sau lời giới thiệu của Kiểm lâm viên Nguyễn Văn Nguyện, Trưởng thôn Nghè Mản, anh Tơ Văn Thắng và Phó thôn Lục Văn Chắc ( dân tộc cao Lan) phấn khởi dẫn chúng tôi rảo bước hướng tới khu rừng Lim xanh phía trước. Trời nắng thu gay gắt, mới buổi sáng đã khá oi bức. Tiến sâu vào trong rừng một đoạn, một luồng không khí lạnh lùa qua áo vào trong cơ thể, òa! một cảm giác dễ chịu, khoan khoái như vừa bước trong vào căn phòng đang bật điều hòa. Trước mắt chúng tôi, sừng sững rất nhiều cây lim xanh mọc thuần loài, nhiều cây cổ thụ to tuổi đời ước khoảng từ 100 đến trên 200 tuổi. Đo thử một cây lim to cạnh lối mòn lối trên đường đi, kết quả, chu vi gốc cây (ngang ngực) đạt 4,2 m, đường kính là 1,33 m, chiều cao vút ngọn khoảng trên 50 mét.
Một góc rừng lim xanh làng Đá Húc. Ảnh: TNS.
Đi tiếp sâu vào phía trong rừng, một ngôi đình cổ rêu phong, diện tích sàn rộng khoảng 60 m2. Đình tựa lưng vào núi, phía trước hướng nhìn ra cánh đồng lúa xanh mướt và con đường bê tông đi lại của thôn, qua thời gian, ngôi đình xuống cấp, vài lần dân làng đóng góp công sức tu sửa lại. Đình là nơi thờ tự, tôn giáo tín ngưỡng của cộng đồng Cao Lan làng Đá Húc. Bất kể gia đình nào có việc lớn quan trọng đều tự nguyện sắp lễ ra đình cẩn báo cầu cho thần rừng phù hộ gặp may mắn, suôn sẻ. Ngược thời gian về trước, rừng lim bao bọc, chở che nhân dân và bộ đội từ những ngày đầu tiễu phỉ, trừ gian. Cạnh ngôi đình có 3 miếu thờ nhỏ được dựng bằng gỗ lợp ngói. Nhìn về bên phải, cách phía trước đình khoảng 30 m, một cây Lim xanh đại thụ mọc sừng sững, có lẽ là cây to nhất khu rừng. 3 chúng tôi vòng tay ôm quanh gốc không xuể, cây lim này to hơn cây vừa đo trước đó, ước đường kính phải đạt từ 1,8 m trở lên, ngọn cao khoảng 60 m, dự đoán, cây Lim xanh đến nay có tuổi đời khoảng trên 250 năm tuổi.
Đình làng Đá Húc. Ảnh: TNS.
Khu rừng Lim xanh có tổng diện tích 3,04 ha, có tổng số khoảng trên 200 cây. Rừng lim được bà con giữ gìn bảo vệ từ bao đời nay, rừng lim như máu thịt của dân làng, một báu vật thiêng gắn liền với cuộc sống của đồng bào dân tộc Cao Lan nơi đây “ Thôn Nghè Mản có 270 hộ với trên 1000 nhân khẩu, thôn có 4 dân tộc anh em gồm: Kinh, Tày, Nùng, Dao và Cao Lan. Năm 2019 về trước, làng Đá Húc bây giờ là bản Đá Húc, năm 2020 bản Đá Húc sát nhập vào thôn Nghè Mản. Làng Đá Húc hiện nay có khoảng 400 nhân khẩu với 70 hộ dân, 100% dân số của làng là dân tộc Cao Lan”. Có nhiều chuyện ly kỳ liên quan đến rừng lim, theo các cụ cao niên tronng làng kể vào những năm 90, có mấy người xấu ở xã khác vào rừng lim này trộm gỗ, về đổ bệnh nặng, đi viện không chữa chạy được, bệnh viện trả về rồi chết, có nhà thì trâu, bò đang khỏe mạnh, tự nhiên bỏ ăn, lăn đùng ra chết. Gia đình họ phải mời thầy ra đình lễ đình làm lễ xám hối mới được tạm yên ổn. Tin dữ đồn xa, từ đó không ai dám bén mảng tới rừng này ăn trộm gỗ nữã, đến cây củi trong rừng gẫy xuống cũng không ai dám lấy về đun
Chúng tôi trò chuyện cùng già làng Tơ Văn Quang, 90 tuổi, thượng thọ nhất làng Đá Húc kể, ngược thời gian về trước, trong kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược giai đoạn 1945 - 1954, rừng lim là căn cứ địa chiến đấu vững chắc. Năm 1948, giặc Pháp nhảy dù đổ bộ xuống khu vực Mai Sưu ( huyện Lục Nam), chúng càn quét tiến đánh vào khu vực Nghè Mản, Đá Húc giết chết một dân thường. Đốt phá nhà cửa, bắn phá bừa bãi khiến nhiều cánh rừng tự nhiên xơ xác, tan hoang, rừng lim xanh làng Đá Húc vẫn kiên cường trong lửa đạn lớn lên xanh tốt. Theo già làng Tơ Văn Quang, từ bao đời nay, theo truyền thống phong tục của người Cao Lan ở đây, một năm có 4 cái lễ lớn đều được dâng đình cúng vào các ngày âm lịch trong năm gồm: Ngày 15/3 ( lễ đình); 2/6 ( lễ xuống đồng); 14/7 ( lễ lên đồng); tháng 8 âm lịch ( lễ cơm mới), dân làng sẽ chọn một ngày đẹp bất kỳ trong tháng để tổ chức làm lễ cơm mới. Theo phong tục, khi làng tổ chức mở các buổi lễ, các gia đình cử người đại diện tham gia tổ chức buổi lễ đầy đủ, trang trọng.
Rừng lim xanh là bảo vật vô giá, như một vị thần trong tâm linh của dân làng Đá Húc. Hàng năm có tới hàng trăm du khách tới du lịch tham quan, sinh viên Lâm nghiệp về thực tập, các phóng viên báo, đài về tác nghiệp. Mong rằng, tới đây các cấp, ngành, địa phương huyện, tỉnh quan tâm đầu tư, xây dựng kế hoạch, đề án quy hoạch khu rừng lim xanh thành địa điểm du lịch sinh thái, phát triển kết nối với các tuyến du lịch trong tỉnh. Ngoài tác dụng lợi ích về mặt khí hậu, môi trường, rừng lim xanh còn có thể phát triển du lịch sinh thái, để rừng lim xanh mãi trường tồn phát triển xanh tươi, cho ngàn đời các thế hệ con cháu mai sau cùng hưởng thụ.
rừng lim xanh đá Húc. Ảnh: TNS.
Chia tay làng Đá Húc trong buổi chiều muộn, bỗng cơn một gió thu thổi ào về se lạnh. Cành, lá cây của rừng lim khẽ đu đưa chạm vào nhau nghe âm thanh xào xạc như bịn rịn tiễn chân chúng tôi. Mặc dù, rừng lim không trực tiếp mang lại tiền bạc từ việc khai thác như rừng trồng sản xuất. Song, lợi ích về điều tiết khí hậu, nguồn nước tưới mát cho những cánh đồng thì không giá trị nào có thể so sánh được. Rừng lim xanh đại thụ được bảo vệ nguyên vẹn, trường tồn hàng thế kỷ đến hôm nay, bởi dân làng coi rừng lim như một vị thần thiêng liêng, như máu thịt, của mỗi người con dân tộc Cao Lan làng Đá Húc.
Trần Ngọc Sơn
